DNA-onderzoek voor medicijn gebruik

De werking van genen en medicijnen; wat is farmacogenetica?

Genen kunnen invloed hebben op de manier waarop het lichaam medicijnen opneemt en afbreekt. Het opnemen en afbreken van medicijnen gaat bij de één sneller dan bij de ander, waardoor er juist meer of minder van het medicijn in het bloed zit dan de bedoeling is. Als er te veel medicijn in het bloed zit, kan een patiënt meer bijwerkingen krijgen en bij te weinig medicijn, werkt het niet goed (genoeg). Farmacogenetisch onderzoek kan helpen dit in kaart te brengen.

Wanneer kunt u farmacogenetisch onderzoek aanvragen?

Farmacogenetisch onderzoek kan overwogen worden wanneer onverwacht veel bijwerkingen optreden bij een patiënt of wanneer het geneesmiddel niet lijkt te werken. Een eerstegraads familielid met ernstige bijwerkingen op een lage dosering van hetzelfde geneesmiddel kan ook een goede aanvraagreden voor farmacogenetica zijn. Soms wordt het onderzoek al gedaan voordat gestart wordt met de medicatie. Het Nederlands huisartsen genootschap hanteert onderstaand advies.

Waarom farmacogenetisch onderzoek?

Door farmacogenetisch onderzoek bent u als behandelend arts in staat de hoeveelheid medicijnen op de persoonlijke behoefte van de patiënt aan te passen of krijgt de patiënt een ander medicijn dat beter bij zijn of haar genen past. Dit heet ook wel personalized medicine.

Hoe kan farmacogenetisch onderzoek aangevraagd worden?

Farmacogenetisch onderzoek vindt plaats in bloed. U kunt als behandelend arts farmacogenetisch onderzoek digitaal aanvragen via het ZIS of het zorgdomein maar natuurlijk ook door het ‘algemene aanvraagformulier’ of het ‘farmacogenetisch aanvraagformulier’ van Medlon te gebruiken (zie www.Medlon.nl/professional/formulieren).

De meeste medicatie wordt omgezet door meerdere CYP enzymen. Het basis farmacogenetisch pakket bevat de meest voorkomende farmacogenetische testen (CYP2D6, 2C19, 2C9, CYP1A2 en CYP3A4). Een uitgebreider pakket bevat naast bovenstaande testen nog de farmacogenetische testen voor CYP2B6 en CYP3A5.  Voor advies voor de farmacogenetische testen kunt zich wenden tot Dr. R.Maatman 088 - 463 33 23. De farmacogenetische uitslagen zijn na ongeveer twee weken bekend.

Achtergrondinformatie farmacogenetica

Farmacogenetica is een term die wordt gebruikt voor genetisch onderzoek naar het metabolisme van bepaalde geneesmiddelen door met name CYP (cytochrooom P450) enzymen. Verschillen in activiteit van het CYP enzymsysteem kunnen leiden tot variatie in de snelheid waarmee geneesmiddelen worden gemetaboliseerd. Dit kan leiden tot grote interindividuele verschillen in de effecten van geneesmiddelen. 

Figuur 1: Enzymen zijn in het lichaam o.a. verantwoordelijk voor de omzetting van:
1. een medicijn naar een onwerkzaam medicijn. 2. Een onwerkzaam medicijn naar een werkzaam medicijn

Metabolisme en enzymen

Bij mensen die een geneesmiddel langzaam metaboliseren, zal bij gebruik van de standaarddosering sneller een te hoge plasmaspiegel bereikt worden, met als gevolg een grotere kans op bijwerkingen. Daarentegen zijn zogeheten prodrugs (geneesmiddelen die werkzaam worden, nadat ze door een enzym zijn omgezet in een actieve stof) minder werkzaam bij langzame metaboliseerders. Bij mensen die een geneesmiddel snel metaboliseren wordt met een standaarddosering mogelijk geen therapeutische spiegel bereikt.

Activiteit CYP enzymen

De activiteit van de CYP enzymen is afhankelijk van meerdere factoren, waaronder een genetische component. Door middel van genotypering is vast te stellen of er een genetische oorzaak is voor een variatie in het CYP enzym en dus voor een afwijkend metabolisme. Dit onderzoek is met name relevant voor patiënten die langdurig met een bepaald geneesmiddel behandeld worden. Verreweg het meeste onderzoek is verricht naar de relatie tussen het CYP2C19 en CYP2D6 genotype en de geneesmiddelspiegel van antidepressiva en antipsychotica. Tevens zijn voor deze geneesmiddelen adviezen opgesteld voor dosisaanpassingen afhankelijk van het gevonden genotype. Klik hier voor een tabel met de verschillende cytochromen en de geneesmiddelen die door deze cytochroomsystemen gemetaboliseerd worden. 

CYP-enzymen zijn betrokken bij de omzetting van veel geneesmiddelen in de lever. Een variatie in het DNA kan zorgen voor een andere enzymactiviteit en daardoor een verminderde of versterkte effectiviteit of toegenomen risico op bijwerkingen [zie onderstaande tabel]. 

Tabel 1: Effect van DNA variatie op CYP activiteit

 

Doseringsadviezen op basis van farmacogenetisch profiel

De Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie heeft inmiddels voor meer dan 90 medicijnen vastgesteld dat farmacogenetisch onderzoek mogelijk en zinvol is. Van regelmatig voorgeschreven geneesmiddelen is een doseringsadvies gegeven op grond van het farmacogenetisch profiel bekend, zie tabel 2.

Tabel 2: Regelmatig voorgeschreven geneesmiddelen in de huisartsenpraktijk waarvoor een doseringsadvies op grond van het farmacogenetisch profiel aanwezig is.

Bron: nhg-standpunt farmacogenetica 2019 

Uitslagen van het farmacogenetisch onderzoek

De uitslagen van het farmacogenetisch onderzoek ontvangt u via uw huisarts op papier. Daarnaast zijn de uitslagen ook digitaal inzichtelijk wanneer u met behulp van uw DigiD inlogt op www.homelab.nu.

Uw apotheker kan de correcte dosering van uw medicatie voorschrijven wanneer u deze uitslagen met de apotheker deelt, digitaal of op papier.